مرزه که از گیاهان خانواده نعناع به شمار می رود، در فاصله ماه های تیر تا شهریور در ایران به گل می نشیند.
این گیاه به شرایط آب و هوایی مختلف بسیار مقاوم است و برای رشد خود به نور خورشید نیازمند می باشد.
گیاه خوشبو و خوش طعم مرزه یکی از گیاهان محبوبی است که به طور گسترده در غذاهای اروپایی و آمریکای شرقی به کار گرفته می شود. از لحاظ گیاه شناسی، این گیاه سالانه، متعلق به خانواده ی نعناع بوده و از لحاظ علمی نیز به عنوان Satureja hortensis شناخته شده است.
ارتفاع این گیاه به طور تقریبی به ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر می رسد. این گیاه دارای برگ های نرم و سبز تیره ای است که گل های بنفش کوچک می دهد. مرزه ی زمستانی نیز دارای مشخصه ی رشد یکسانی با مرزه ی تابستانی است با اینحال این گیاه دارای ساقه های چوبی سختی است. معمولا گونه های وحشی مختلفی در مورد مرزه وجود دارد. گیاهی به نام Satureja douglasii یکی از این گونه ها است که در نواحی آلاسکا و کالیفرنیا به عنوان دمنوش گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد. گیاه Satureja thymbra نیز یکی دیگر از گونه های وحشی است که در کشورهای خاور میانه و مدیترانه یافت می شود و از آن برای ساخت روغن گیاهی استفاده می شود.
خواص مرزه برای سلامتی:
برگ مرزه و شاخه های آن دارای ترکیبات شیمیایی با کیفیت بالا هستند که دارای خاصیت آنتی اکسیدانی می باشند. این ترکیبات همچنین از بروز بیماری ها پیشگیری کرده و باعث افزایش سلامت کلی بدن می شود. علاوه بر این، فیبر موجود در این گیاه به کاهش LDL یا کلسترول بد خون کمک میکند ، در حالیکه کلسترول خوب خون یا همان HDL را افزایش خواهد داد.
برگ های مرزه دارای فنول های روغنی ضروری فراری همچون تیمول و کارواکرول است. همچنین ترکیباتی همچون لینالول، کامفن، کاریوفیلن و دیگر ترپنوئیدها نیز در آن یافت می شود.
تیمول یکی از مهم ترین روغن های ضروری است که خاصیت ضد قارچی و ضد عفونی آن از لحاظ علمی ثابت شده است.
علاوه بر موارد ذکر شده، ترکیبات فنولی دیگر همچون کارواکرول در مرزه از رشد باکتر ی های مختلف هچون coli و باسیلوس سرئوس جلوگیری میکند. کارواکرول، بنابراین ، به عنوان افزودنی غذایی سالم برای خواص ضد باکتریایی آن استفاده می شود. این ماده همچنین طعم تند و بی نظیری به مرزه می بخشد.
مرزه منبع بسیار عالی از مواد معدنی و ویتامین هاست که برای سلامت کلی بدن مفید وموثر است.برگ ها و شاخه های آن منبع بسیار غنی از پتاسیم، آهن، کلسیم، منیزیم، منگنز، روی و سلنیم می باشد. پتاسیم یکی از مهم ترین ترکیبات سلولی است و به کنترل ضربان قلب و فشارخون کمک میکند. منگنز نیز توسط بدن به عنوان یک کوفاکتور برای آنزیم های آنتی اکسیدان عمل میکند. آهن برای ساخت گلبول های قرمز خون ضروری است.
این گیاه همچنین منبع غنی از ویتامین های مهمی همچون گروه B کمپلکس ، ویتامین A ، ویتامین C ، نیاسین، تیامین و پیرودوکسین است.
مرزه خشک ۱.۸۱۰ میلی گرم از ویتامین B6 را تامین میکند. پیریدوکسین نیز سطح GABA ( تسکین دهنده انتقال دهنده عصبی) در مغز را بالا نگه می دارد و در نتیجه استرس را کاهش می دهد.
ویتامین C به بدن کمک میکند در برابر عومل عفونی مبارزه کند و سطح رادیکال های آزاد و مضر در بدن را کاهش دهد.
ویتامین A یک ویتامین محلول در چربی و آنتی اکسیدان است که برای حفظ سلامت غشاهای مخاطی و پوست سالم و همچنین برای بینایی ضروری است.مصرف موادی که سرشار از ویتامین A هستند برای محافظت از ریه ها و پیشگیری از سرطان مجاری تنفسی بسیار مهم است.
مرزه خشک حاوی سطح بسیار خوبی از ویتامین ها و مواد معدنی است. تنها ۱۰۰ گرم از مرزه خشک می تواند ارزش تغذیه ای زیر را به همراه داشته باشد:
۱۲۰ درصد فیبر
۲۵ درصد نیاسین
۱۳۰ درصد ویتامین B6
۸۳ درصد ویتامین C
۱۷۷ درصد ویتامین A
۴۷۴ درصد آهن
۲۱۰ درصد کلسیم
۹۴ درصد منیزیم
۲۶ درصد منگنز
بدون کلسترول
انتخاب و ذخیره سازی:
هر دو شکل تازه و خشک شده ی گیاه مرزه در فروشگاه ها یافت می شود. برگ های تازه و شاخه های آن برای پخت و پز در طول فصل های مختلف سال مورد استفاده قرار می گیرد. شما می توانید برای خشک کردن مرزه، برگ ها و شاخه های آن را روی یک سطح تمیز پهن کنید و در دمای اتاق قرار دهید. برگ های خشک شده باید از ساقه جدا شود و سپس در یک شیشه ی تمیز و بدون هوا و در هوای خنک، تاریک و خشک نگه داری گردد
کاربردهای درمانی:*
گیاه مرزه حاوی روغن های ضروری است است که خاصیت آنتی باکتریایی و ضد قارچی دارند.
همانند آویشن، مرزه نیز برای غرغره کردن گلو مورد استفاده قرار می گیرد. اینکار باعث تسکین درد گلو شده و نشانه های برونشیت را کاهش می دهد.
اجزای تشکیل دهنده این گیاه ، به خصوص شاخه گل، دارای خاصیت ضد عفونی ، ضد نفخ ، خلط آور و ضد روماتیسمی ( درد مفاصل را تسکین می دهد ) است.
مضرات سبزی مرزه
خانم های باردار در مصرف این سبزیجات احتیاط کنند
مرزه برای انسان مسمومیت یا عوارضی ندارد اما مصرف بیش از اندازه اش، به دلیل تند و تیزی ای که دارد، ممکن است التهاباتی را در مخاط دهان ایجاد کند
در دوران بارداری و شیردهی خانم ها نباید بیش از حد معمول مرزه بخورند؛ در حد همان سبزی خوردن ایرادی ندارد ولی مقادیر زیاد و طولانی مدت ممکن است خطرناک باشد.
مرزه در برخی موارد عوارضی در ریه ایجاد میکند و در صورت بروز عوارض جانبی برای رفع آن بایستی کمی سرکه خورده شود.
