قرص متوترکسات عوارض جانبی موارد مصرف منع دارویی
▪ موارد مصرف
متوترکسات در درمان آرتریت روماتوئید، پسوریازیس و همچنین در درمان کارسینوم پستان، سر و گردن، ریه، تومور تروفولاستیک، لوسمی لنفوستیک حاد، لوسمی مننژیال، لنفوم های غیر هوچکینب، میکوزفونگوئید، استئوسارکوما، به کار می رود. همچنین در درمان کارسینوم گردن رحم، تخمدان، مثانه، کلیه، پروستات وبیضه، لوسمی میلوسیتیک حاد، میلوم مولتیپل، آرتریت ناشی از پسوریازیس و درماتومیوزیت نیز مصرف شده است.
▪ مکانیسم اثر
متوترکسات آنتی متابولیت و آنالوگ اسیدفولیک است که با اتصال به دی هیدروفولات ردوکتاز از احیای دی هیدروفولات به تتراهیدروفولات جلوگیری میکند و در نتیجه باعث مهار ساخت DNA و RNA، تیمیدیلات و پروتئین می شود.
▪ فارماکوکینتیک
جذب دارو بسیار متغیر است. از سد خونی- مغزی به مقدار کم عبور میکند . در حالی که پس از تزریق از راه غلاف طناب نخاعی، به راحتی وارد جریان خون مغزی می شود. متابولیسم دارو کبدی است. نیمه عمر نهایی با مقادیر مصرف پایین ۱۰-۳ ساعت و مقادیر بالا ۱۵-۸ ساعت است. زمان لازم برای رسیدن به حداکثر غلظت سرمی بعد از مصرف خوراکی ۲-۱ ساعت و بعد از تزریق عضلانی ۶۰-۳۰ دقیقه می باشد. دفع دارو عمدتاً کلیوی است.
▪ موارد منع مصرف
مصرف این دارو در بارداری اکیدا ممنوع است. جزء داروهای گروه X است. ممکن است باعث مرگ یا نقص عضو جنین گردد.
در نارسایی سیستم ایمنی، به عنوان داروی ضد نئوپلاسم، ، به عنوان داروی ضد نئوپلاسم، جز در موارد خاص نباید مصرف شود. در درمان موارد غیر نئوپلاسم، در صورت وجود نارسایی ایمنی عیب شدید کار کلیه و کبد و کاهش فعالیت مغز استخوان نباید مصرف شود.
هشدارها
▪ با توجه به اثرات سرطان زایی بالقوه دارو،مصرف طولانی مدت آن در موارد غیر نئوپلاسم باید با احتیاط فراوان صورت گیرد.
▪ در آسیت، انسداد مجرای گوارش، وجود ترشحات جنب یا صفاق، موکوزیت، زخم گوارشی و کولیت اولسراتیو باید با احتیاط فراوان مصرف شود.
▪ در صورت بروز اسهال یا استئوماتیت اولسراتیومصرف دارو باید قطع شود. همچنین در صورت بروز علائم ریوی ( به خصوص سرفه های خشک و آزار دهنده ) مصرف دارو قطع شود چون خطر مسمومیت ریوی برگشت ناپذیر وجود دارد.
▪ درمان با مقادیر زیاد متوترکسات را نباید آغاز کرد، مگر اینکه لکوورین ( برای جلوگیری عوارض خونی و گوارشی ) در دسترس باشد. همچنین باید لکووین را پس از مصرف متوترکسات تجویز کرد ( نه همزمان ) تا با اثر ضد نئوپلاسم آن تداخل نکند.
▪ درمان نئوپلاسم با متوترکسات را نباید آغاز کرد مگر اینکه کلیرانس کراتینین و غلظت کراتینین سرم در حد طبیعی باشد.
عوارض جانبی
زخم و خونریزی گوارشی، اسهال، پرفوراسیون گوارشی ( ممکن است کشنده باشد) ، کاهش گلبول های سفید خون، عفونت های باکتریای یا سپتی سمی، کاهش پلاکت های خون، استئوماتیت، زخم، ژنژیویت، فارنژیت، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ از عوارض جانبی مهم و نسبتاً شایع متوترکسات می باشند.
▪ تداخل دارویی
نکات قابل توصیه
▪ احتمال بروز و شدت عوارض جانبی، به خصوص مسمومیت کبد، به فواصل زمانی و طول مصرف دارو بستگی دارد.
▪ در تزریق دارو از راه غلاف طناب نخاعی، مقادیر زیادی متوترکسات وارد جریان خون می شود و در بیمارانی که به طورسیستمیک نیز دارو دریافت میکنند برای جلوگیری از سمیت، تنظیم مجدد مقدار مصرف سیستمیک توصیه می شود.
▪ تعداد لکوسیت ها و پلاکت ها ۱۰-۷ روز بعد از تجویز دارو به حداقل می رسد و ۷ روز بعد به میزان طبیعی بر می گردد.
▪ در بیماران مبتلا به آسیت، انسداد مجرای گوارش، وجود ترشحات جنب یا صفاق و عیب کار کلیه مکن است با مقادیر بیشتر و یا مدت زمان مصرف طولانی تر لکوورین لازم باشد، توصیه می شود طول مدت مصرف لکوورین بر اساس غلظت پلاسمایی متوترکسات تعیین گردد.
▪ در درمان پسوریازیس، زمانی که پاسخ بالینی مطلوب به دست آمد توصیه می شود که مقادیر دارو تدریجاً کاهش داده شود و زمان استراحت ( قطع مصرف دارو ) به حداکثر زمانی که پاسخ مناسب را ایجاد کند، افزایش یابد.
مقدار مصرف
خوراکی :
بزرگسالان : در درمان کوریو کارسینوما،کوریوادنوم تخریبی و مول هیداتیفرم از راه عضلانی mg/day30-15 به مدت ۵ روز تزریق می شود که ۵-۳ بار به فاصله ۲-۱ هفته تکرار می شود. در لوسمی حاد لنفوسیتیک مقدار اولیه mg/m²/day همراه با پردنیزولون یا سایر داروهای ضد سرطان به کار می رود. مقدار مصرف نگهدارنده mg/m30 در هفته می باشد.
در لنفوم بورکیت به میزان mg/m²/day25-10 به مدت ۸-۴ روز به کار می�رود ک��هر ۱۰�۷ روز تکرار می ش��. در لن – فوسارکوما م – یزانmg/kg/day2/5-0/625 به کار می رود. در میکوزفونگوئید mg/day10-2/5 برای هفته ها یا ماهها مصرف می شود. در پسودیازیس یا آرتریت روماتوئید یا آرتریت ناشی از پسوریازیس ابتدا ۵-۵/۲ میلی گرم هر ۱۲ ساعت برای سه نوبت یک بار در هفته، سپس به میزان حداکثر ۲۰-۵/۲ میلی گرم در هفته افزایش می یابد. یا ابتدا ۱۰ میلی گرم یک بار در هفته که حداکثر تا ۲۵ میلی گرم در هفته بر حسب نیاز افزایش می یابد. به دلیل حساسیت به دارو و تفاوت های فردی پیشنهاد شده مقدار مصرف اولیه تست در کمترین میزان داده شود.
کودکان : به عنوان ضد نئوپلاسم mg/m² ۴۰-۲۰ یک بار در هفته مصرف می شود.
تزریقی:
بزرگسالان: در لوسمی مننژیال از راه غلاف طناب نخاعی ابتدا ۱۲ میلی گرم هر ۵-۲ روز تا زمانی که شمارش سلول های مایع مغزی- نخاعی به حد طبیعی برسد، تزریق می شود. به عنوان پیشگیری ۱۲ میلی گرم در فواصلی که از طریق پاسخ بالینی به دست می آید مصرف می شود. در کوریوکارسینوما، کوریوادنوم تخریبی یا مول هیداتیفرم از راه عضلانی mg/day30-15 به مدت ۵ روز که ۵-۳ مرتبه هر ۲-۱ هفته تکرار می شود، در لوسمی حاد لنفوسیتیک ابتدا mg/m²/day 3/3 از راه عضلانی همراه با پردینوزولون یا سایر داروهای ضد سرطان به کار می رود. مقدار مصرف نگهدارنده از راه عضلانی mg/m²۳۰ در هفته یا از راه وریدی mg/kg 2/5 هر ۱۴ روز می باشد.
در میکوزوفونگوئید از راه عضلانی ۵۰ میلی گرم یک بار در هفته یا ۲۵ میلی گرم دو بار در هفته یا ۲۵ میلی گرم دو بار در هقته به کار می رود. در پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید از راه عضلانی یا وریدی ۱۰ میلی گرم یک بار در هفته که بر حسب نیاز تا ۲۵ میلی گرم افزایش می یابد.
کودکان : در لوسمی مننژیال در کودکان زیر یک سال از طریق تزریق داخل نخاعی ۶ میلی گرم، کودکان یک ساله ۸ میلی گرم، کودکان ۲ ساله ۱۰ میلی گرم، کودکان ۳ ساله یا بیشتر ۱۲ میلی گرم، هر ۵-۲ روز به کار می رود تا شمارش سلولی مایع مغزی نخاعی به حد طبیعی باز گردد. به عنوان ضد نئوپلاسم mg/m240-20 از راه عضلانی یک بار در هفته بکار می رود.
به طور کلی توصیه شده اولین تزریق لکوورین ۴۲-۲۴ ساعت پس از انفوزیون مقادیر زیاد متوترکسات ( یا طی یک ساعت پس از مصرف مقادیر بیش از حد آن ) صورت گیرد. مقدار مصرف لکوورین باید به اندازه ای باشد که غلظت خونی آن مساوی یا بیشتر از مقادیر خونی متوترکسات باشد. مدت زمان تجویز لکوورین بسته به مقدار مصرف متوترکسات و غلظت های پلاسمایی حاصل از آن متغیر است.
▪ اشکال دارویی
Injection : 2.5 mg – ۱۰۰۰ mg
Tablet : 2.5 mg
