عملکرد خمیازه واضح نیست و تا‌کنون دلایل مختلفی برای وقوع این واکنش بدن تشریح شده است.
۱-تا کنون تصور بر این بوده که خمیازه به عنوان هشداری از طرف بدن است و اعلام میکند که بدن نیاز به استراحت دارد یا اینکه هوشیاری آن در حال کاهش است. اما تحقیقات دکتر گالوپ، این واکنش بدن را مهم تر ارزیابی کرده و عنوان میکند که خمیازه از گرم شدن بیش از حد مغز جلوگیری میکند.
به منظور درک فرآیند خمیازه، دکتر گالوپ ابتدا روند آن را این‌گونه شرح می‌دهد: “خمیازه نوعی باز شدن بسیار زیاد فک ها، ورود مقدار زیادی هوا به بدن و سپس بسته شدن سریع تر فک ها همراه با خروج هوا است.”
کشیده شدن فک ها مانند کشیدن دیگر اعضای بدن، گردش خون را در آن منطقه افزایش می‌دهد. گردش خون مسئله‌ی بسیار مهمی در تنظیم جریان و دمای خونی است که به مغز وارد می‌شود و این دو مورد وظیفه ای اصلی در تنظیم دمای کلی بدن را بر عهده دارند.
دکتر گالوپ می‌گوید با وجود اینکه انسان ها موجوداتی خون گرم هستند و دمای بدن و مغز آنها همیشه در محدوده‌ای ثابت قرار دارد، اگر دمای مغز را به صورت لحظه ای رصد کنیم، متوجه نوساناتی در آن می شویم.
خمیازه کشیدن موجب کاهش دمای خونی می‌شود که به سمت مغز در حرکت است و این خون خنک تر، از گرم شدن بیش از اندازه مغز جلوگیری میکند.
دکتر گالوپ در سال ۲۰۰۷ آزمایشاتی انجام داد و در آنها بسته‌های سرد یا گرمی را به دستان افراد می‌داد و مشاهده کرد که بسته‌های سرد باعث کاهش خمیازه در افراد می‌شدند. در تحقیقی که اخیرا انجام شده نیز، این پروفسور افراد را در شهرهای گرم و سرد و در فصل‌های زمستان و تابستان مورد آزمایش قرار داده و متوجه شده است که فصل و دمای هوا، تاثیر مستقیمی بر نرخ خمیازه کشیدن افراد دارد.
با توجه به این نتایج، می‌توان دلیل خمیازه کشیدن قبل از خواب و ابتدای بیداری را نیز تفسیر کرد. در این زمان‌ها بدن انسان در معرض تغییرات جدی دمایی است و به احتمال زیاد نیاز به عاملی برای تنظیم این دما دارد. قبل از خواب، بدن دچار افت دمایی می‌شود و به احتمال زیاد این افت دمایی به کمک خمیازه اتفاق می‌افتد. در اولین ساعات بیداری نیز دمای بدن در حال افزایش است که خمیازه می‌تواند آن را کنترل کند.
۲-یک نظریه ی دیگر که به نوعی رد شده است، عنوان میکند که خمیازه کشیدن به منظور ورود اکسیژن بیشتر به بدن اتفاق می‌افتد. دکتر گالوپ این نظریه را کاملا رد و عنوان میکند بدلیل آنچه در حین خمیازه کشیدن مقدار زیادی هوا وارد بدن می‌شود، افراد تصور می‌کنند که این عملی برای کمک به تنفس است. در صورتی که این گونه نیست و طی آزمایشات انجام شده، افرادی که نیاز بیشتری به اکسیژن داشتند، بیش از بقیه‌ی افراد به خمیازه نیاز پیدا نکردند. به علاوه، ورزش کردن یکی از فعالیت هایی است که نیاز بدن به اکسیژن را افزایش می‌دهد و شما هیچ گاه ورزشکاری را نمی بینید که در حال فعالیت سنگین و نیاز زیاد به اکسیژن، خمیازه بکشد!
۳-نظریه‌ی دیگر، این واکنش را یک عمل اجتماعی می داند و عنوان میکند که جانورانی مانند انسان ها و میمون ها که به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند، این عمل را بیشتر انجام می‌دهند. البته اثبات هایی نیز برای این قضیه وجود دارد. دکتر گالوپ نیز عنوان میکند که مسری بودن خمیازه می تواند دلیل این نظریه باشد. مسری بودن خمیازه به حدی است که اگر کسی را ببینید که این عمل را انجام می‌دهد یا صدای آن را بشنوید یا حتی به آن فکر کنید، ممکن است خمیازه بکشید.
از طرفی تعداد جانورانی که به صورت مسری خمیازه می کشند بسیار کمتر از جانورانی است که به دلایل فیزیولوژی این عمل را انجام می دهند و مسری بودن را نمی توان دلیل اصلی این عمل دانست.
صرف نظر از دلیل خمیازه کشیدن آن چه که مسلم است این واکنش عملی لذت بخش برای بدن است و از آنجا که جانوران قبل تر از ما مانند میمون ها نیز این عمل را تکرار می کرده‌اند، می توانیم به مفید بودن این واکنش طبیعی ایمان داشته باشیم.
