دکتر راست منش (متخصص تغذیه) به سوالات ما در این زمینه پاسخ می دهد. طبق معمول، آدم وقتی می رود سراغ یک سؤال، کار به تاثیر مسائل باور نکردنی هم می رسد؛ از دیدگاه و نگرش اجتماعی گرفته تا مسایل مربوط به تغذیه خود مادر در دوران بارداری و حین شیردهی، تغذیه خود دختران در دوره های مختلف زندگی (به ویژه دوران شیرخواری و دوران بلوغ و کنکور) فعالیت بدنی دختر بچه ها و حتی ژنتیک نژادمان!
بست نشسته اند روی کتاب!
یکی از علت های اضافه وزن و چاقی دختران ایرانی، کمبود فعالیت بدنی و اهمال سنتی ما برای ساختن بازی های دخترانه ای است که در عین حال انرژی سوز هم باشند. دقت کنید! در همان زمان هایی که پسربچه ها در خیابان با فوتبال و توپ، عرق میریزند و از دیوار راست بالا می روند؛ دختر بچه های ما عروسک بازی میکنند و حداکثر با یک فاصله ۱۰ متری از این اتاق به آن اتاق می روند، خیلی هنر کنند؛ قایم موشک بازی میکنند.
نکته بعدی که کمتر خانواده یا حتی کارشناسی به آن توجه میکند، همزمانی برپایی کنکور سراسری برای دختران و پسران است؛ آن هم درحالی که فاز دوم جهش رشد در دختران شروع شده و به خاطر افزایش هورمون های جنسی استروژن و پروژسترون، بستر فیزیولژیک برای چاقی در دخترها بیشتر است. بست نشینی دخترها برای درس خواندن در کنکور بیشتر است آن هم به دلایل مختلف آموزشی و پتانسیل یادگیری .
اضافه وزن کنکوری ها
وقتی مطالعه می کنیم- مخصوصا اگر این مطالعه یا کار فکری خوشایندمان نباشد و اجباری و صرفا به دلیل وظیفه باشد- لذت مغز از آزادی هایی که قبلا داشت محدود می شود و مجبور می شود فعالیتی را انجام دهد که خیلی به ذائقه اش خوش نمی آید. به خاطر خلأ لذتی که به وجود آمده، مغز در یک اقدام از جنس سازشی؛ با ایجاد حس گرسنگی، شرایطی پدید می آورد تا فرد سراغ غذا و به ویژه شیرینی برود تا با دشت کردن لذت شیرینی، خلأ پدیدآمده ناشی از این اجبار را جبران کند.
پس این حس کاذب است و چون دخترها در زمان کنکور تمایل کمتری برای ترک بست نشینی کنکور و درس خواندن دارند، این حس خلأ لذت در دخترها بیشتر است. همین استرس بیشتر، در دخترها باعث تمایل بیشترشان برای خوردن شیرینی و غذای بیشتر نسبت به پسرها می شود.
اضافه وزن و مهمانی های دخترانه
فاکتور بعدی مربوط به تفاوت پرکردن اوقات فراغت بین دخترها و پسرهاست. پسرها اوقات فراغت شان را با بیرون رفتن، کوه رفتن، ورزش و فوتبال و نظایر آن پر میکنند. دخترها بیشتر مهمانی می دهند و در مهمانی هم که مستحضر هستید خبری از دویدن و ضربه کاشته زدن و کرنر ارسال کردن نیست؛ بلکه بساط شیرینی، میوه و غذا برپاست.
نقش ژنتیک
نکته آخر و کم اهمیت تر از همه، مسئله ژنتیک است. مطالعات مقایسه ای کم شماری نشان داده اند که زمینه چاقی در دخترهای ایرانی در قومیت های مختلف بیشتر وجود دارد ولی این موضوع بسیار کم اهمیت تر از اهمال کاری خود ما در رفتارهای تغذیه ای است و نباید با دستاویز قرار دادن این موضوع کم اهمیت، از وظایف خودمان برای اصلاح رفتار غذایی و افزایش فعالیت بدنی، شانه خالی کنیم.
تقویت در جهت معکوس!
سرنوشت چاق دختران ایران، اغلب در دوران جنینی شکل می گیرد! به لحاظ فرهنگی هنوز هم این نگاه غلط در خانواده ها غالب است که هنگامی که دختر یا عروس شان باردار می شود، با نگاه مشفقانه او را در عمل وادار به مصرف بیشتر غذا میکنند و اسم این کار را به غلط «تقویت» می گذارند! درحالی که نیازهای دوران بارداری مشخص است؛ در ۳ ماه اول بارداری نباید مادر بیش از یک تا ۲کیلوگرم اضافه وزن داشته باشد، خانواده ها با تعارف بیش از حد غذا و به اصطلاح خودمانی «تقویت»، با یک شیب تند موجب افزایش تصاعدی وزن مادر باردار و به تبع آن وزن جنین می شوند.
صد البته که این امر هم در مورد نوزاد دختر و هم نوزاد پسر، به طور یکسان تاثیر دارد ولی نکته این است که نوزادان پسر بعدها به دلیل ذاتی، جنسیتی و فرهنگی، فعالیت بدنی بیشتری دارند و مشکل چاقی در آنها کمتر از دختران است.
چاقی و پوشش دختران
نکته بعدی، مربوط به نوع پوشش دخترهاست. آیا دقت کرده اید وقتی کت و شلوار و کفش رسمی می پوشیم ناخودآگاه فعالیت کمتری داریم تا زمانی که لباس اسپرت و راحتی پوشیده ایم؟ وقتی لباس راحت پوشیده ایم روحیه چریک وار داریم و به راه رفتن، پیاده روی و ورزش تمایل داریم. این مسئله غیرمستقیم تلنگری به طراحان لباس زنان است که اهمال کاری و کم کاری کرده اند. این هنر طراحان لباس است که با طراحی لباس هایی که با فرهنگ جامعه و حجاب سازگار باشد، این ویژگی را هم به آن بیفزایند که به دخترها مجال، فضا و روحیه تحرک بیشتری بدهد.
واژه های چاق کننده!
نکته بسیار مهم و تاثیرگذار دیگر، نگرش غلط بسیاری از خانواده در مورد تعریف صحیح چاقی و لاغری است. ارزشگذاری برای واژه هایی مانند تپل، تپل مپل، توپر، گوشتی و واژه هایی نظیر اینها، به طور غیرمستقیم جلوه هایی از تعریف غلط خانواده ها در مورد وزن سالم است. من بارها در مطب با این مسئله روبه رو شده ام که خانواده ها، کودکانی را که وزن بسیار عالی و استانداردی دارند، برای ویزیت نزد من می آورند و عنوان میکنند :«بچه ما کم وزن است و می خواهیم تپل تر شود!» یعنی با دست خودشان، آگاهانه باعث پیدایش مشکل چاقی در کودکان خود می شوند.
این حقیقت فیزیولوژیک را هم به یاد آورید که دختر بچه ها ممکن است حتی از سن ۹-۸ سالگی بالغ شوند! پس حتی اگر هم قبول کنیم نگاه دلسوزانه و مشفقانه پدر و مادر نسبت به کودکان دختر و پسرشان، برابر و عادلانه باشد، باز هم دختر بچه ها ضرر بیشتری متحمل می شوند چراکه زودتر بالغ می شوند و پرخوری های این دوران که هنوز به خاطر سن کم بچه ها، با اندکی چاشنی دخالت و اعمال نظر والدین برای بیشتر خوراندن کودکان توام می شود، شروع دردسری می شود که تا آخر عمر گریبانگیر کودکان مخصوصا دخترها را می گیرد.
