کم خونی چیست همراه با علل و راه های پیشگیری آن
از مهم ترین مواد غذایی جهت خون سازی، که کمبود آن در خون بدن موجب بروز کم خونی می شود می توان به آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک اشاره کرد که از بین آن ها کم خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع ترین نوع کم خونی تغذیه ای است.
کم خونی وضعیتی است که در آن، تعداد یا اندازه گلبول های قرمز یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن بین خون و سلول ها دچار اختلال می شود. از علل ایجاد کننده کم خونی می توان کمبودهای تغذیه ای، خون ریزی، ناهنجاری های ژنتیکی، بیماری های مزمن یا مسمومیت های دارویی را نام برد. منظور از کم خونی های تغذیه ای، کم خونی هایی است که در اثر دریافت کم مواد مغذی ایجاد می شوند.
میزان نیاز به آهن
میزان نیاز به آهن بر اساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلاً زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت، و سایر بافت ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی قرار دارند. در شیرخواران- در صورت سلامت مادر-، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۴- ۶ ماه اول زندگی کافی است ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند ذخایر آهن کم بوده و باید بعد از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود. همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به دلیل اینکه نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم میکند خطر فقر آهن را افزایش می دهد.
دلایل گوناگونی برای فقر آهن وجود دارد که از آن جمله می توان به علل زیر اشاره کرد:
– دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده ای که در آن آهن کمی وجود دارد، مانند بعضی از رژیم های گیاهخواری.
– جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات داروئی (داروهایی مثل کلستیدامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین).
– افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیر دهی
– خون ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه، در اثر جراحات و ناشی از هموروئید، بیماری های بدخیم یا انگل ها.
– کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولاً در اثر از دست دادن خون است.
– علائم کم خونی ناشی از فقر آهن
بعضی از علائم کم خونی آهن عبارتند از:
۱- رنگ پریدگی زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم
۲- خستگی زودرس
۳- بی تفاوتی
۴- سرگیجه و سردرد
۵- خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها
۶- حالت تهوع
۷- در کم خونی های شدید گود شدن روی ناخن
درمان کم خونی ناشی از فقر آهن
از علل ایجاد کننده کم خونی می توان کمبودهای تغذیه ای، خون ریزی، ناهنجاری های ژنتیکی، بیماری های مزمن یا مسمومیت های دارویی را نام برد.
برای درمان کم خونی چند روش وجود دارد که بهترین و کم خطرترین آن ها استفاده می شود؛ بهترین و کم خطرترین راه استفاده از مکمل های خوراکی است. درمان با نمک های ساده آهن، چون سولفات فرو خوراکی، کاملاً موثر بوده و به شکل قرص، کپسول یا مایع است که مصرف آن ها باید تا چند ماه ادامه یابد.
چنانچه این قرص ها با معده خالی مصرف شوند، جذب آن ها بهتر و بیشتر صورت می گیرد ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی خواهند شد.
عوارض گوارشی، ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع، دل پیچه، سوزش قلب، اسهال یا یبوست را می توان به حداقل رساند؛ به شرطی که آهن را به میزان کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزود تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن، آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابد.
ویتامین C جذب آهن را افزایش می دهد. به همین دلیل معمولاً مصرف ویتامین C به همراه آهن پیشنهاد می گردد. البته علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد.
جذب آهن غذا، اغلب تحت تأثیر شکل آهن موجود در آن می باشد. آهن موجود در پروتئین های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی و پرندگان بیشتر جذب می شود در حالیکه جذب آهن پروتئین های گیاهی مانند سبزی ها و میوه ها (آهن غیر هم) کم تر می باشد.
باید توجه داشت که ویتامین C جذب آهن سبزی ها و میوه ها را بیشتر میکند. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا نیز می تواند جذب آهن را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.
منابع غذایی آهن دار
منابع غذایی آهن دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم مرغ، سبزی های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات؛ مثل عدس و لوبیا، هم چنین میوه های خشک (برگه ها) به خصوص برگه زردآلو و دانه های روغنی.
عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آن ها
۱- اسید سیتریک و اسید اسکوربیک (ویتامین C) که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند، میتوانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
۲- اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است، سبب افزایش جذب آهن می شود.
۳- محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می شوند.
توصیه های زیر را به کار بندید:
– استفاده از غذاهایی که غنی از آهن می باشند.
– استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین در هر وعده غذایی، جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گریپ فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز و لیمو ترش)
– گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
– پرهیز از مصرف چای و قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا
– برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست
– تصحیح عادات غذائی غلط (مثل مصرف مواد غیرخوراکی مانند خاک، یخ)
– استفاده از نان هایی که از خمیر ورآمده تهیه شده اند
– استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خونی از آهن هستند.
– استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
– شست و شو و ضدعفونی کردن سبزی هایی که استفاده میکنید.
– شستن کامل دست ها با آب و صابون، قبل از تهیه مصرف غذا و پس ازهر بار اجابت مزاج.
– مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.
– مصرف قطره آهن هم زمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.
