تشکیل سنگ کلیه مانند تشکیل هر گونه املاح، کریستال و رسوب در طبیعت است. هرگونه املاح و مواد رسوبی در ادرار تا حدودی محلول است و اگر به غلظت اشباع و فوق اشباع برسند، به صورت مواد ریز در کلیه رسوب کرده و تکرار این روند طی مدت زمانی سنگ کلیه را تشکیل می‌دهد.
در بعضی افراد ممکن است کریستال‌ها و رسوبات زیادی وجود داشته باشد، اما سنگ کلیه تشکیل نشود. در عین حال در برخی افراد امکان تشکیل سنگ کلیه با املاح کم وجود دارد. برهمین اساس عواملی در تشکیل سنگ کلیه نقش دارند.
سابقه فامیلی و ژنتیک در تشکیل سنگ کلیه نقش دارد، ساختار و ساختمان کلیه فرد (گرفتگی یا بدفرمی کلیه)، میزان مصرف مایعات و املاح و مواد غذایی از عوامل دیگری هستند که در تشکیل سنگ کلیه تاثیرگذارند.
▪ انواع سنگ‌های کلیه
سنگ‌های ریزی که در مسیر دستگاه ادراری حرکت کنند و جایی گیر بیفتند که سبب انسداد ادرار شوند از بهترین انواع سنگ هستند؛ چرا که این نوع سنگ‌ها با علائم و درد همراه بوده و قابل تشخیص و درمان است. اما گاهی اوقات سنگ خیلی بزرگ در کلیه تشکیل می‌شود و انسداد ناگهانی ایجاد نمی‌کند. این نوع سنگ هیچ علامتی ندارد و فرد متوجه آن نمی‌شود و معمولا موجب نارسایی و یا از بین رفتن کلیه می‌شود.
▪ علائم سنگ کلیه
در سنگ کلیه‌ای که انسداد ادراری ایجاد می‌کند، فشار به کلیه و گشادی سیستم ادراری، درد پهلو، تب و لرز، وجود خون در ادرار رخ می‌دهد. در عین حال در سنگ‌های بزرگ، درد ایجاد نمی‌شود و علامت خاصی ظهور نمی‌کند.
به دلیل اینکه اعصاب کلیه و اعصاب دستگاه گوارش فوقانی از نظر دستگاه اعصاب خودکار با یکدیگر مشترکند، علائم دستگاه ادرار با یک ریفلکس عصبی در دستگاه گوارش می‌تواند مشکل ایجاد کند. در صورت بروز سنگ کلیه با درد و سوزش ادرار ممکن است حالت تهوع و استفراغ نیز ظاهر شود.
اگر گشادی یا گرفتگی سیستم ادراری با عفونت و یا میکروب همراه باشد، تب و لرز، عفونت خون و عفونت کلیه را بدنبال خواهد داشت که خطرناک است و به سرعت باید درمان شود.
روش‌های درمانی سنگ کلیه
نوع درمان بسته به اندازه سنگ متفاوت است، برای سنگ‌هایی که انسداد ادراری و درد ایجاد می‌کنند، ابتدا درمان‌های دارویی را در نظر می‌گیریم و در ۸۰ درصد موارد امکان دفع این نوع سنگ‌ها به اندازه پنج میلی متر وجود دارد. بنابراین بیمار با مصرف دارو، مایعات زیاد، نمک نخوردن، تحرک فیزیکی و ورزشی می‌تواند سنگش را دفع کند.
اما امکان دفع سنگ‌های بزرگ‌تر از پنج میلی‌متر کمتر است. زمانی که این اندازه به هشت میلی‌متر برسد، امکان دفع آن بسیار پایین می‌آید مگر در کسانی‌که سابقه دفع سنگ‌های زیادی را دارند. ممکن است این افراد سنگی تا ۱۰ میلی‌متر را دفع کنند.
▪ روش‌های غیر دارویی
زمانیکه اندازه سنگ تا حد ۱.۵ تا دو سانتی‌متر باشد از دستگاه سنگ‌شکن که دستگاهی است که خارج از بدن با شوک به سنگ‌ها موجب خرد شدن آن‌ها می‌شود، استفاده می‌کنیم. در این حالت اندازه سنگ بسیار مهم است و باید پزشک بداند سنگ به چند قطعه تقسیم می‌شود و آیا همه قطعات از بدن فرد دفع می‌شود یا خیر. اگر قطعه سنگی در کلیه جا بماند، تشکیل یک سنگ جدید را می‌دهد.
سقف سنگ‌شکنی تا دو سانتی‌متر است. ثابت شده است قدرت شکستن سنگ بالای ۲ سانتی متر کمتر است و یا در صورت شکستن تمام قطعات آن دفع نمی‌شود که خود این موضوع موجب بروز مشکل در بیمار می‌شود. در این صورت روش سنگ‌شکنی پاسخگو نیست و باید از روش‌های دیگری استفاده کرد.
▪ روش‌های دفع سنگ با اندازه بیشتر از ۲ سانتی‌متر
در درجه اول از روش‌های آندوسکوپی استفاده می‌کنیم؛ در این روش از طریق مجاری ادارا وارد میزنای می‌شویم و سنگ را شکسته و خارج می‌کنیم. در روشی دیگر با ایجاد یک سوراخ در پهلو به سمت کلیه لوله‌ای را وارد کلیه می‌کنیم و از طریق لوله با وسیله‌ای سنگ را شکسته و خارج می‌کنیم.
جراحی باز و لاپاراسکوپی در سه تا پنج درصد موارد انجام می‌شود، روش‌های درمانی سنگ کلیه علاوه براندازه، به جنس سنگ، وزن فرد (هرچه چاق‌تر باشد امکان دفع مشکل‌تر است)، محل سنگ و ج.ن.س.یت فرد بستگی دارد.
▪ بروز سنگ کلیه در زنان بیشتر است یا مردان؟
آمار سنگ کلیه در مردان ۱.۲ تا ۱.۵ برابر از زنان بیشتر است. این درحالیست که زمان تشکیل سنگ در مردان از دهه سوم زندگی (۳۰ سالگی) آغاز می‌شود و در زنان وفور سنگ سازی از حدود سن یائسگی است.
▪ روش‌های پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه
اگر سنگی ایجاد شده باشد باید با دارو درمانی یا روش‌های دیگر ابتدا خارج شود و راه پیشگیری در سنگ ایجاد شده، وجود ندارد. در عین حال از ایجاد سنگ‌های جدید با رژیم‌های غذایی و داروها می‌توان پیشگیری کرد.
در راستای پیشگیری از سنگ‌های دستگاه ادراری در بیمارستان لبافی‌نژاد کلینیک پیشگیری از سنگ‌های دستگاه ادراری تاسیس شده که زیر نظر مرکز تحقیقات بیماری‌های کلیه فعالیت می‌کند. هدف کلی این کلینیک اجرای روش‌های صحیح پیشگیری است.
▪ رژیم‌های غذایی برای دفع سنگ کلیه
در این خصوص باید جنس سنگ را در نظر گرفت. برای مثال در سنگ‌های اسیداوریک باید ادرار بیمار را قلیایی کرد تا سنگ در آن حل شود. فرد باید از خوردن پروتئین‌های حیوانی به خصوص انواع گوشت‌ها پرهیز کند و به سمت گیاه‌خواری رود، مایعات زیاد مصرف کند و از خوردن نمک بپرهیزد و حجم ادرار خود را بالا برد.
