از نخستین روز ورودِ این دارو به بازار سوءاستفاده از آن نیز شروع شد.
رایج‌ترین سوءاستفاده توسط دانشجویان پزشکی صورت می‌گرفت. چرا که این دانشجویان در طول دوران تحصیل با خواص این دارو آشنا می‌شدند و از طرفی فشار و سنگینی درس و امتحان و کشیک، آن ها را مستعد استفاده‌ی نادرست از آن می‌کرد؛ این استفاده به صورت موردی و گاه به گاه بوده و اثرات و پیامدهای نامطلوبی دارد.
متیل فنیدیت ( Methyl Phenidate ) با نام تجاری”ریتالین” Ritalin توسط یکی از شرکت های داروسازی در سال ۱۹۵۴ به بازار دارویی دنیا عرضه شد. در ابتدا قرار بود از این دارو برای درمان افسردگی، خواب آلودگی در طول روز و خستگی مزمن استفاده شود اما به تدریج با شناخت سایر اثرات این دارو مشخص شد می‌توان از آن در درمان کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی و کم توجهی (ADHD) هستند نیز استفاده کرد. والدینی که کودکان بیش فعال دارند، عموما در مورد مصرف داروها به خصوص ریتالین که از شایع ترین داروهای مصرفی این کودکان است، نگرانی های زیادی دارند. از جمله اینکه این دارو بر روی چه قسمتی از مغز تاثیر میگذارد؟ میزان اثر آن چقدر است؟ آیا برای همه کودکان مفید است؟ آیا عوارض دارد؟ چگونه با عوارض این دارو می توان مقابله کرد؟ تا چه زمانی باید به مصرف آن ادامه داد؟
ریتالین با اثر بر قشر مغز و تالاموس از بازجذب مجدد دوپامین در سلول های عصبی جلوگیری میکند (دوپامین یکی از مواد شیمیایی است که در انتقال عصبی نقش دارد).در مواقعی نیز این دارو برای درمان بیماران مبتلا به “ حمله خواب” تجویز می شود. البته باید ذکر کرد که دارو درمانی برای کودکان بیش فعال دارای تاثیر فوق العاده اما کوتاه مدتی بر علائم رفتاری آنان است. به محض قطع مصرف دارو نشانه های بیش فعالی با همان شدت قبلی ظاهر می شوند. بسیاری از والدین نیز به همین دلیل رغبت چندانی به استفاده از این داروها برای درمان فرزندشان ندارند. اصولا داروهایی همانند آمفتامین، دکستروآمفتامین و ریتالین، داروهایی محرک هستند که ترشح دوپامین در مغز را زیاد کرده و تاثیر آن را در مغز بالا می برند. وقتی دوپامین زیاد می شود فرد احساس ازدیاد انرژی و کاهش خواب آلودگی و خستگی میکند .
به‌طور کلی، اگر ریتالین مطابق دستور پزشک مصرف شود، برای افزایش تمرکز و کاهش خواب‌آلودگی مفید است، اما تأثیری در کاهش اضطراب ندارد. حتا ممکن است اضطراب‌زا نیز باشد. عوارض کلی مصرف آن علاوه بر اعتیادآور بودن، تحریک روان‌پریشی است. به این روان‌پریشی، روان‌پریشی سمی گفته می‌شود؛ منظور از سم همان قرص است. عارضه‌ی دیگر، ایجاد سوءظن و حملات پرخاشگرانه است. دیده شده است، افراد با مصرف این قرص، حتی روی اعضای خانواده‌شان چاقو کشیده‌اند. نکته‌ی دیگر اینکه اگر کسی این قرص را به‌طور مرتب یا با فواصل کوتاه مصرف کند، به آن وابسته می‌شود و وقتی می‌خواهد آن را کنار بگذارد، در صورتی که تحت نظر پزشک نباشد، ممکن است به افسردگی دچار شود.
برخی از عوارض جانبی بالقوه مصرف مقادیر غیرمجاز این دارو عبارتند از :
• لرزش دست و لرزیدن بدن
• فشارخون بسیار بالا و افزایش ضربان قلب
• تنفس سریع
• هذیان، اغتشاش شعور، پارانویید (هذیان سوءظن) یا توهم
مصطفی فروتن،روانپزشک، تاکید میکند که براساس گزاش‌های عینی به عمل آمده از داروخانه‌های مجاور خوابگاه دانشجویان مصرف ریتالین با مناسبت‌های موضوعی نظیر فصل امتحانات و کنکور به نوعی ارتباط مستقیم دارد و تا ۵۰ درصد مصرف این دارو را افزایش می‌دهد. فروتن به نام مستعار و آسیب رسان این دارو اشاره کرد و ادامه داد: متاسفانه این قرص نام‌های عجیبی همچون قرص شب امتحان یا قرص دانشجویی جهت جلب توجه دانشجویان و دانش‌آموزان به خود گرفته که همچنان تبلیغات مخرب آن ادامه دارد. همیشه افرادی هستند که می خواهند راه صد ساله را یک شبه طی کنند و معتقد هستند که کمبود زمان را با افزایش سرعت می توان جبران کرد لذا در تمام کشورهای دنیا شاهد هستیم که افراد برای انجام یک شبه کارهای عقب مانده خودشان به مصرف مواد و داروهای ضد خواب روی می آورند.
راهکارهای مهار مصرف افراطی ریتالین
فروتن با بیان اینکه باید در گام اول خود فرد دست به مصرف افراطی این دارو نزند، ادامه داد: دانش آموزان، دانشجویان و رانندگانی که کارهای خود را به عقب انداخته اند و سعی دارند با شب بیداری کارهای عقب مانده خود را جبران کنند میتوانند با یک برنامه مستمر و از پیش تعیین شده نیاز خود را به این دارو به کلی منتفی کنند.
وی به کاهش سن مصرف کنندگان ریتالین اشاره کرد و افزود: این کاهش سن یک زنگ خطر برای جامعه و مسئولان است پس چه بهتر که قشر جوان را با برگزاری کلاس های آموزشی از عوارض خطرناک این دارو آگاه کنیم و در گام اول بهتر است که این کلاس ها را در مدارس و دانشگاه ها برگزار کنیم. همچنین باید نظارت بر عملکرد داروخانه ها بیشتر شود و یک مبارزه جدی با فروشندگان داروهای قاچاق اجرا شود.
وی همچنین به کم کاری و غفلت رسانه ملی در این زمینه اشاره و کرد و ادامه داد: متاسفانه رسانه ملی به عنوان یک رکن مهم و نقش آفرین در جامعه هیچ اقدام مناسبی در این زمینه نداشته و حتی یک برنامه آموزشی در این زمینه برای جوانان در نظر نگرفته است.
